Dodatki do żywności to specyficzna grupa substancji (naturalnych lub sztucznych), dodawanych z różnych powodów do produktów spożywczych, najczęściej w celu zwiększenia ich trwałości, czyli przedłużenia terminu zdatności do spożycia, a także zwiększenia ich atrakcyjności, czyli polepszenia smaku i zapachu, oraz poprawienia wyglądu, czyli nadania odpowiedniego koloru i konsystencji. Do E dodatków do żywności zalicza się przede wszystkim konserwanty (jak benzoesan sodu, kwas benzoesowy i dwutlenek siarki), sztuczne słodziki (jak syrop glukozowo-fruktozowy, aspartam i sacharyna), substancje spulchniające, stabilizujące i zagęszczające, przeciwutleniacze, aromaty, barwniki i wzmacniacze smaku (np. glutaminian sodu), a także utwardzone oleje roślinne (czyli tłuszcze trans).
Dodatki do żywności mogą być pochodzenia naturalnego (czyli pochodzące bezpośrednio z produktów naturalnych), syntetycznego (czyli wytworzone sztucznie, ale identyczne z naturalnymi), oraz sztucznego (czyli wytworzone sztucznie, ale nie występujące naturalnie w żadnych produktach) – niestety, najczęściej są sztucznego pochodzenia. Należy dodać, że substancje pochodzenia naturalnego, wcale nie muszą być zdrowsze od sztucznych, a pochodzenia sztucznego, szkodliwe od naturalnych, ponieważ często zdarza się, że jest zupełnie na odwrót – wszystko zależy od konkretnych właściwości danej substancji i jej koncentracji w produkcie.
Czy E dodatki do żywności są bezpieczne?
Aby jakakolwiek substancja mogła zostać dopuszczona do zastosowania w żywności, musi przejść szczegółową ocenę bezpieczeństwa, w celu określenia, czy nie ma żadnych negatywnych właściwości, mogących mieć wpływ na zdrowie konsumentów – co prawda wiele z nich ma jakieś negatywne działanie na ludzki organizm, ale przeważnie dopiero w dużych dawkach lub na bardzo niewielką grupę osób. W związku z tym, dla każdej takiej substancji ustalana jest dopuszczalna dzienna dawka, która powinna być bezpieczna dla wszystkich osób, nawet jeżeli produkty ją zawierające są spożywane codziennie przez całe życie. Tak więc, o ile niewielka dawka tych substancji nie ma zazwyczaj żadnego, negatywnego wpływu na organizm, to znaczne nadużywanie niektórych z nich, może mieć negatywne konsekwencje zdrowotne – jednak w zdecydowanej większości przypadków, prawdopodobieństwo ich przedawkowania lub niewielkiego przekroczenia dziennej dopuszczonej dawki jest niewielkie, tak jak i grożące z tego powodu konsekwencje. Należy dodać, że wbrew powszechnym opiniom, dodatki do żywności nie powodują alergii, ale tak jak każdy naturalny produkt mogą wywoływać reakcje alergiczne i reakcje nietolerancji pokarmowej.
Specjaliści twierdzą, że wszystkie dopuszczone do użytku dodatki do żywności są zupełnie bezpieczne w zatwierdzonych ilościach, jednak należy zwrócić uwagę, że ze względu na szkodliwe działanie, już wielokrotnie wycofywano wiele substancji z listy dopuszczonych wcześniej dodatków – zatem nawet jeżeli obecnie specjaliści twierdzą, że dodatki do żywności E są nieszkodliwe, to nie znaczy, że tak jest w rzeczywistości, gdyż mogą się mylić (lub kłamać) tak jak we wcześniejszych przypadkach. Ponadto, nawet jeżeli w małych dawkach te substancje są bezpieczne, to należy zwrócić uwagę, że dodatki te są dodawane masowo do praktycznie wszystkiego, szczególnie do żywności przetworzonej, w związku z czym, współcześnie wiele osób znacznie przekracza bezpieczne dawki tych substancji, narażając się tym samym na ich negatywne właściwości.
Wiarygodność tych „specjalistów” podważa w największym stopniu dopuszczenie do zastosowania w żywności utwardzonych olei roślinnych, czyli tłuszczy trans, uważanych przez dietetyków i lekarzy za śmiertelne zagrożenie dla zdrowia – są to jedne z najgroźniejszych substancji występujących w żywności, wywołujących szereg poważnych schorzeń, takich jak choroby serca i układu krążenia, nowotwory, cukrzycę, oraz nadwagę i otyłość.
Podsumowując, w zdecydowanej większości przypadków, dodatki E są uważane za w miarę bezpieczne, choć mogą wywoływać negatywnie konsekwencje zdrowotne, jednak zazwyczaj wyłącznie w indywidualnych przypadkach, lub przy częstym i nadmiernym spożywaniu (co niestety zdarza się coraz częściej). Najwięcej dodatków do żywności znajduje się oczywiście w produktach wysoko przetworzonych, szczególnie w słodyczach (najwięcej w batonach i różnego rodzaju cukierkach), słonych przekąskach (najwięcej w chipsach), mrożonych daniach i produktach instant (najwięcej w zupkach chińskich), oraz w gazowanych napojach (takich jak cola) – przede wszystkim radzimy unikać produktów bogatych w aspartam, syrop glukozowo-fruktozowy, benzoesan sodu, glutaminian sodu i azotan sodu, a także w tłuszcze trans.
Czy dodatki do żywności E są potrzebne?
O ile zdecydowana większość dodatków do żywności stosowana jest w celu zwiększenia sprzedaży i zminimalizowania kosztów produkcji, to jednak część z nich jest potrzebna, a część nawet niezbędna – mowa tu o konserwantach, które choć nie są w pełni bezpieczne, to wyeliminowanie ich z niektórych produktów spożywczych mogłoby mieć poważne konsekwencje zdrowotne dla spożywających je osób. Dodawanie konserwantów do niektórych produktów żywnościowych zapobiega ich psuciu się i zatruciom pokarmowym powodowanym przez bakterie i drobnoustroje obecne w żywności, a także rozwojowi pleśni produkujących rakotwórcze mikotoksyny i powstawaniu szkodliwych produktów jełczenia tłuszczów – zatem zastosowanie konserwantów w żywności powoduje, że jest ona bezpieczniejsza.
Oznaczenia dodatków do żywności – lista dodatków do żywności E
Współcześnie, dopuszczonych do zastosowania w żywności jest kilkaset różnych dodatków, zarówno sztucznych i syntetycznych, jak i naturalnych. Dodatki do żywności E występują prawie we wszystkich produktach żywnościowych, a w przyszłości będzie ich jeszcze więcej i będę występować w jeszcze większej grupie produktów, zatem spożywanie produktów do których są dodawane jest nieuniknione – warto zatem wiedzieć, które z nich są w miarę bezpieczne, a których w miarę możliwości powinno się unikać.
Warto zwrócić uwagę, że skomplikowane nazwy dodatków do żywności wcale nie oznaczają, że jest w nich sama chemia, bowiem część z nich jest w pełni naturalna i nieszkodliwa, a nawet zdrowa – w dodatkach do żywności E można znaleźć np. witaminy i substancje o właściwościach przeciwutleniających.
Wszystkie dodatki do żywności oznaczone są symbolem E i trzema cyframi – dzielą się one pięć głównych grup:
• E100 – E199 – barwniki,
• E200 – E299 – konserwanty,
• E300 – E399 – przeciwutleniacze,
• E400 – E499 – emulgatory, substancje stabilizujące i zagęszczające,
• E500 – E599 – dodatki o zróżnicowanym przeznaczeniu,
• E600 – E699 – wzmacniacze smaku,
• E700 – E799 – antybiotyki,
• E900 – E1299 – dodatki do żywności o różnym zastosowaniu,
• E1300 – E1400 – modyfikowane skrobie.
E Barwniki do żywności
Barwniki służą oczywiście nadaniu produktom odpowiedniej, atrakcyjnej barwy – w większości przypadków są nieszkodliwe, jednak niektóre z nich mogą być groźne dla osób cierpiących na alergie.
Jednym z popularniejszych jest kurkumina E100 barwnik nieszkodliwy naturalny, żółty, roślinny otrzymany z korzeni i łodyg.
Potencjalnie szkodliwe barwniki do żywności, których należy unikać: E102-E105, E110-E111, E121-E127, E130-E131, E141-E152, E161, E171-E173, E180-E181, a szczególnie:
• E102 (tartrazyna) – stosowany głównie w produktach w proszku (głównie zupkach chińskich) i wyrobach cukierniczych, oraz w dżemach, galaretkach, musztardach, napojach, płatkach zbożowych, sztucznym miodzie,
• E104 (żółcień chinolinowa) – stosowany w galaretkach, lodach, napojów gazowanych
• E110 (żółcień pomarańczowa) – stosowany w zupach w proszku, wyrobach cukierniczych, płatkach zbożowych, likierach owocowych, konserwach rybnych, galaretkach,
• E123 (amarant) – stosowany w ciastach w proszku, galaretkach, płatkach śniadaniowych, bezalkoholowych i niskoprocentowych napojach alkoholowych (jest rakotwórczy),
• E127 (erytrozyna) – stosowany w owocach konserwowych i koktajlowych, herbatnikach i ciastach w proszku (jest zakazany w niektórych krajach),
• E131 (błękit patentowy) – stosowany w różnego rodzaju drażetkach i żelkach (jest zakazany w niektórych krajach),
• E142 (zieleń brylantowa) – stosowany w wyrobach cukierniczych, galaretkach (jest zakazany w niektórych krajach).
E Konserwanty do żywności
Konserwanty odpowiedzialne są za ochronę żywności przed rozwojem pleśni, grzybów, drobnoustrojów i bakterii chorobotwórczych, powstających najczęściej pod wpływem złego lub zbyt długiego przechowywania, oraz niewłaściwego przygotowywania potraw – najogólniej mówiąc, konserwanty zapobiegają psuciu się produktów i sprawiają, że żywność jest bezpieczniejsza i ma dłuższą przydatność do spożycia. Konserwanty, w dopuszczalnych dawkach są raczej nieszkodliwe dla większości osób, choć mogą mieć pewne działania niepożądane, szczególnie u osób wrażliwych, astmatyków i alergików. Do najpopularniejszych obecnie stosowanych konserwantów należą: kwas sorbinowy (E200), kwas benzoesowy (E210) i benzoesan sodu (E211), oraz ortofenylofenol (E231) i kwas mrówkowy (E236).
Potencjalnie szkodliwe konserwanty do żywności, których należy unikać: E210-E220, E249-E251, a szczególnie:
– kwas benzoesowy (E210) – stosowany w gumach do żucia, lodach, margarynie, napojach i sokach owocowych,
– benzoesan sodu (E211) – stosowany w przetworach owocowych i warzywnych, gotowych sałatkach, koncentracie pomidorowym, konserwach rybnych, napojach gazowanych i sokach owocowych, margarynie, dżemie, majonezie, serach i sosach,
– dwutlenek siarki (E220) – stosowany głównie w winach.
Substancje te, w większych ilościach mogą powodować różne dolegliwości, jednak nie zagrażające zdrowiu, np. bóle głowy i brzucha, nudności, oraz reakcje alergiczne.
Przeciwutleniacze
Przeciwutleniacze to substancje konserwujące, chroniące tłuszcze, owoce i warzywa przed szkodliwym działaniem tlenu – dzięki antyutleniaczom, żywność ma dłuższą przydatność do spożycia, oraz zachowuje swoje pierwotne właściwości i naturalny, świeży wygląd. Efekty ich działania są jednak za krótkie, dlatego zazwyczaj dodaje się do produktów po kilka różnych przeciwutleniaczy, co zdecydowanie wydłuża ich czas działania.
Potencjalnie szkodliwe przeciwutleniacze do żywności, których należy unikać: E310-E312, E320, E321, E338–E340, E365 – mogą powodować reakcje alergiczne i astmatyczne, podrażnienia skóry i wysypki.
Emulgatory, substancje stabilizujące i zagęszczające
Emulgatory to substancje, które pozwalają na połączenie dwóch różnych substancji naturalnie nie łączących się, takich jak woda i tłuszcze (np. w margarynie i majonezie) – natomiast substancje stabilizujące i zagęszczające pozwalają nadać produktom odpowiedni kształt i konsystencję. Substancje te są raczej nieszkodliwe dla organizmu, jednak niektóre z nich mogą zakłócać trawienie.
Emulgatory, substancje stabilizujące i zagęszczające, których należy unikać: E400-E407, E416, E420-E421, E432-E436, E450-E451, E476, E491-E495.
Wzmacniacze smaku
Wzmacniacze smaku to substancje wzmacniające istniejący smak lub zapach produktów spożywczych, oraz wydłużające wrażenia smakowe. Najbardziej popularnym, powszechnie stosowanym wzmacniaczem smaku jest oczywiście glutaminian sodu (E621), który występuje przede wszystkim w chipsach i zupkach w proszku, oraz w ciastkach, konserwach rybnych, wędlinach, kiełbasach, sosach, a także w mrożonych daniach i przystawkach. Choć często jest oskarżany o przeróżne, negatywne skutki dla zdrowia, to oprócz niewielkiej liczby osób u których zidentyfikowano nadwrażliwość na tę substancję, badania naukowe nie wykazały innych działań niepożądanych związanych z tym związkiem. Choć producenci żywności twierdzą, że glutaminian sodu nie stwarza żadnego zagrożenia dla zdrowia, to jednak na wszelki wypadek warto trzymać się od niego z daleka – powinny go unikać w szczególności osoby z alergią na tą substancję.
Wzmacniacze smaku, których należy unikać: E620-E625, a szczególnie wspominany glutaminian sodu (E621).
Substancje słodzące
Substancje słodzące to syntetyczne dodatki do żywności, które dodawane są do produktów spożywczych w celu zwiększenia ich wartości energetycznej, oraz nadania im odpowiedniego stopnia słodkości. Półsyntetyczne środki słodzące, jak sorbitol, mannitol i ksylitol, uważane są za nieszkodliwe, natomiast pozostałe, czyli całkowicie syntetyczne, jak aspartam (E951) i sacharyna (E954), choć oficjalnie uważane są za bezpieczne, to jednak budzą wiele kontrowersji swoimi rzekomymi, szkodliwymi właściwościami.
Pozostałe dodatki do żywności, których należy unikać: E512, E520-E523, E541, E554-E556, E559, E574-E579, E900, E952-E953, E965-E967, E999, E1200-E1202.
Substancje słodzące – aspartam
Najwięcej kontrowersji budzi aspartam, którego właściwości były przedmiotem wielu badań naukowych i licznych kontrowersji społecznych – choć oficjalnie nigdy nie udowodniono jego szkodliwych właściwości, to przez wielu naukowców uważany jest za groźną truciznę. Potwierdzeniem szkodliwości aspartamu powinien być fakt, że w roku 1995, ponad 75 proc. wszystkich raportów wysyłanych do FDA (amerykańska Agencja Żywności i Leków) dotyczyło właśnie aspartamu – zaznaczmy, że raporty te były bardzo negatywne i co ciekawe, w następnych latach FDA przestała honorować te raporty (wydaje się to co najmniej dziwne, jeśli nie podejrzane). W raportach tych, konsumenci skarżyli się na różne dolegliwości wynikające ze spożywania produktów bogatych w aspartam, w szczególności na: bóle głowy i migreny, nudności i zawroty głowy, bezsenność, depresję i ogólne zmęczenie, oraz gwałtowne przybieranie na wadze, bóle stawów, problemy z sercem, skurcze mięśni i trudności z oddychaniem, a także na problemy ze wzrokiem, słuchem i mową – choć spora część tych objawów może być powiązana z innymi substancjami obecnymi w żywności, oraz stanem zdrowia i trybem życia konsumentów, to jednak skala tego zjawiska powinna budzić co najmniej niepokój. Uważa się, że aspartam może przyczynić się do wywołania lub pogorszenia stanu zdrowia w kilku chorobach, takich jak: choroba Alzheimera i Parkinsona, chroniczny syndrom zmęczenia, cukrzyca, epilepsja, czy stwardnienie rozsiane. Ponadto, aspartam zawiera metanol, substancję chemiczną, która w temperaturze równej temperaturze ciała ludzkiego, rozpada się na kwas mrówkowy i formaldehyd, który uważany jest za substancję rakotwórczą.
Produkty żywnościowe zawierające aspartam: dietetyczne napoje gazowane i inne produkty pozbawione cukru, budynie i jogurty smakowe, gumy do żucia (bez cukru) i miętówki, oraz dżemy, galaretki i niektóre płatki, a także wiele innych.
Substancje słodzące – syrop glukozowo-fruktozowy
Inną szkodliwą substancją słodzącą, służącą jako dodatek do żywności jest syrop glukozowo-fruktozowy, który według licznych badań, powoduje szereg problemów zdrowotnych, m.in. doprowadza do nadwagi i otyłości, oraz gwałtownych zmian poziomu insuliny i glukozy we krwi, powoduje także podwyższenie poziomu złego cholesterolu (LDL) i trójglicerydów we krwi, oraz zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2.
Produkty żywnościowe zawierające syrop glukozowo-fruktozowy: napoje gazowane i niegazowane, napoje energetyczne, soki owocowe, słodkie napoje alkoholowe (np. likiery), dżemy, galaretki, lody, oraz konserwy rybne i gotowe sałatki, a także wiele innych.
